Ustawą z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹, zmodyfikowano i wprowadzono wiele przepisów Kodeksu postępowania cywilnego², ustawy z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych³ oraz ustawy z 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych⁴.

Niniejszy artykuł jest w znacznej mierze próbą analizy praktycznych aspektów doręczeń pism dokonywanych za pośrednictwem komornika sądowego, tj. art. 139¹ k.p.c. oraz skorelowanych z nim art. 3 – 3b u.k.s. i art. 41 u.k.k.

Wprowadzenie

W stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie ZmKPC2019, gdy
w sprawie nie doszło do bezpośredniego doręczenia pisma ,,do rąk” adresata⁵ lub osoby innej niż adresat, ale wywołującego skutki po jego stronie⁶, pismo składano w placówce pocztowej wraz z umieszczeniem zawiadomienia o próbie doręczenia w drzwiach adresata lub
w oddawczej skrzynce pocztowej ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono, oraz
z pouczeniem, że należy je odebrać w terminie 7 dni od dnia umieszczenia zawiadomienia.
W przypadku bezskutecznego upływu tego terminu czynności należało powtórzyć. Po dwukrotnej awizacji pisma (również pierwszego w sprawie) było ono uznawane za doręczone. Nowo dodany art. 139¹ k.p.c. jest kolejnym, obok obowiązku bezpośredniego doręczania pism procesowych przez profesjonalnych pełnomocników⁷, wyłomem od zasady oficjalności doręczeń⁸. Zasadniczym, z punktu widzenia praktyki sądowniczej, jest odstępstwo od doręczeń per aviso w sytuacji niemożności doręczenia pierwszego pisma
w sprawie. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, rewolucja w zakresie doręczeń podyktowana była szeregiem czynników⁹. Przede wszystkim wskazano na doniosłość
i konsekwencje wynikające z pierwszego doręczenia w sprawie. Istotnie, o obowiązku informowania sądu o każdej zmianie miejsca zamieszkania oraz skutkach jego niedopełnienia, sąd poucza przy pierwszym doręczeniu¹⁰ – wadliwość ów doręczenia skutkuje pozbawieniem pozwanego (uczestnika) konstytucyjnego prawa do sądu i de facto prowadzeniem procesów opartych na fikcji doręczenia¹¹. Fakt znacznego rozszerzenia udziału komornika sądowego
w dokonywaniu doręczeń Ustawodawca motywuje przede wszystkim względami ekonomicznymi oraz sprawnościowymi, a także posiadaniem większego zakresu uprawnień
w porównaniu do doręczyciela pocztowego¹².

Art.139(1) Doręczenie pism za pośrednictwem komornika sądowego

Zgodnie z dyspozycją art. 139¹ § 1 k.p.c. jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia zgodnie z art. 139 § 1 zdanie drugie, nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego, wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma, przewodniczący zawiadamia o tym powoda (wnioskodawcę), przesyłając mu przy tym odpis pisma dla pozwanego (uczestnika) i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. Niepodważalnym jest, iż powyższy obowiązek obciąży stronę zainteresowaną uzyskaniem bezzwłocznego rozstrzygnięcia, tj. powoda. Jawi się to jako rozwiązanie w pełni zasadne¹³.

Zakres stosowania poprzez art. 13 § 2.

Nie budzi wątpliwości pogląd, iż powyższy artykuł znajduje zastosowanie nie tylko w postępowaniu procesowym, ale również przez odpowiednie stosowanie art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym. Prima facie widać, iż mimo słusznych pobudek Ustawodawcy, stosowanie rzeczonego przepisu do postępowania nieprocesowego, bez żadnych ograniczeń wynikających z jego specyfiki, należy uznać za niefortunne. Nierzadko mamy bowiem do czynienia z sytuacją, gdy
w postępowaniu uczestniczy parędziesiąt osób, a sprawa dotyczy materii sprzed kilkudziesięciu lat – stosowanie w takich wypadkach doręczeń komorniczych jest niepożądane i wprost godzi w ratio legis ZmKPC2019¹⁴. W ocenie autora zasadnym byłoby rozważenie ograniczenia stosowania art. 139¹ k.p.c. co do spraw spornych oraz sytuacji,
w których uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania lub ich interesy są sprzeczne¹⁵. Przy czym decyzję co do potrzeby zobowiązania wnioskodawcy do doręczenia korespondencji za pośrednictwem organu egzekucyjnego, winno się każdorazowo pozostawić uznaniu sądu¹⁶.

W odniesieniu do postępowania klauzulowego oraz zabezpieczającego w literaturze przedmiotu P. Sławicki oraz P. Sławicki wskazali, iż mając na względzie szczególny charakter rzeczonych postępowań oraz potrzebę wzmocnienia pozycji wierzyciela (uprawnionego) nie należy stosować do nich art. 139¹ k.p.c.¹⁷

W sytuacji uznania przez sąd za stosowne, aby ów doręczenie zlecić, powinno to nastąpić na podstawie art. 3 ust. 4 pkt 1 u.k.s. i pochodzić bezpośrednio od sądu¹⁸.

Art. 759² § 2 k.p.c. expressis verbis stanowi, iż art. 139¹ k.p.c. nie stosuje się do doręczeń dokonywanych przez komornika w postępowaniu egzekucyjnym. Dyskusyjnym jest natomiast możliwość jego zastosowania w sytuacjach, gdy organem egzekucyjnym jest sąd¹⁹.

Mając na względzie, iż dłużnik przez cały okres trwania postępowania rozpoznawczego, miał możliwość obrony swoich praw, trudno obronić tezę, w której to sąd jako organ egzekucyjny, miałby przerzucać na wierzyciela powinność doręczenia korespondencji²⁰.

Doręczenia poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej zostały uregulowane w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1393/2007 z 13.11.2007 r. dotyczącym doręczania
w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych
i handlowych oraz w rozporządzeniu Rady (WE) Nr 1206/2001 z 28.5.2001 r. o współpracy między sądami Państw Członkowskich w zakresie przeprowadzania dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych. Uwzględniając treść przywołanych aktów prawnych, wydaje się, iż w takich przypadkach art. 139¹ k.p.c. również nie znajdzie zastosowania.

Przedmiotowy zakres stosowania.

W związku z faktem, iż komentowany przepis odnosi się wyłącznie do pism procesowych, część przedstawicieli doktryny wskazuje na lukę w jego redakcji i sygnalizuje niemożność doręczenia pism niepochodzących od stron za pośrednictwem komornika sądowego²¹. Powyższe stanowisko jest o tyle trafne, iż faktycznie dyspozycja art. 139¹ k.p.c. takiego doręczenia nie przewiduje. Należy jednak mieć na uwadze, iż Sąd nie jest uprawniony do zobowiązania powoda do doręczenia dokumentu sądowego za pośrednictwem komornika, dlatego też hipoteza art. 139¹ k.p.c. w tym zakresie jest prawidłowa i w sytuacji wywołującej potrzebę doręczenia dokumentu sądowego należy zastosować art. 3 ust. 4 pkt 1 u.k.s.²²

Zakres komentowanego przepisu został ograniczony jedynie do pozwu i innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony praw. Takim pismem, w ślad za
E. Stefańską, jest np. wniosek w postępowaniu nieprocesowym, skargę o wznowienie postępowania, a także skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia²³. Należy również wskazać, że pozwanemu (uczestnikowi) doręcza się wyłącznie odpisy pism procesowych i dokumentów sądowych, oryginały pozostawiając w aktach sprawy. Poświadczenie powyższych dokumentów za zgodność z oryginałem przez powoda (wnioskodawcę) może nastąpić wyłącznie poprzez reprezentującego go profesjonalnego pełnomocnika, przy czym w odniesieniu do dokumentu sądowego – winien być on potwierdzony przez pracownika sądu²⁴.

Organ zlecający.

Hipoteza art. 139¹ k.p.c., gdzie podmiotem zobowiązującym do doręczenia za pośrednictwem komornika jest przewodniczący, jest węższa, niż ta wskazana
w art. 3 ust. 4 pkt 1 u.k.s. gdzie ów podmiotem jest sąd tudzież referendarz sądowy.

W praktyce to właśnie od nich pochodzi zdecydowana większość zobowiązań (zarządzeń) zatem względy celowościowe jednoznacznie przemawiają za przyjęciem, iż chodzi
o zobowiązanie wydane przez organ wskazany w art. 3 ust. 4 pkt 1 u.k.s. w brzmieniu nadanym ZmKPC19²⁵.

En passant należy wskazać, iż zobowiązanie sądu nie kreuje po stronie powoda (wnioskodawcy) obowiązku prawnego – jedynie ciężar procesowy²⁶.

Podmiotowy zakres stosowania.

Stosowanie powyższego przepisu wyłączono w stosunku do osób, które odmówiły przyjęcia pisma, przedsiębiorców wpisanych do rejestru sądowego, którzy na mocy odrębnych przepisów zobowiązani są do notyfikacji każdej zmiany adresu
w rejestrze. Spod działania art. 139¹ wyłączono również osoby reprezentujące podmioty wpisane do KRS, likwidatorów, prokurentów, członków organów lub osoby uprawnione do powoływania zarządu. Z całą pewnością należy stwierdzić, iż stosowanie art. 139¹ k.p.c. do przedsiębiorców wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej jest pomysłem zupełnie nietrafionym. Nie sposób bowiem uzasadnić poglądu, iż fikcja doręczenia nie powinna być stosowana do podmiotów, które obowiązane są do ujawniania aktualnych adresów w stosownych rejestrach²⁷. Postulatem de lege ferenda jest pilna zmiana przepisu w tym zakresie, gdyż jak widać na gruncie praktyki, taka regulacja jest wręcz zachętą do niepodejmowania przesyłek sądowych²⁸.

Zawieszenie postępowania.

Zgodnie z art. 139¹ § 2 k.p.c. jeżeli powód (wnioskodawca)
w terminie 2 miesięcy od daty doręczenia zobowiązania wskazanego w § 1 nie złoży do akt potwierdzenia doręczenia pisma pozwanemu (uczestnikowi) za pośrednictwem komornika albo nie zwróci pisma ze wskazaniem aktualnego adresu pozwanego lub nie przedstawi dowodu, że pozwany przebywa pod wskazanym adresem, sąd zawiesi postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.

Angaż komornika sądowego.

Należy podkreślić, iż udział organu egzekucyjnego jest konieczny wyłącznie w zakresie zlecenia doręczenia korespondencji. W sytuacji, gdy zobowiązany nie jest zainteresowany tą procedurą, musi wskazać sądowi aktualny adres pozwanego lub przedstawić dowód, iż pozwany przebywa pod pierwotnie wskazanym adresem.

Wskazanie aktualnego adresu pozwanego.

Powód, otrzymując z sądu zobowiązanie do doręczenia korespondencji na podstawie art. 139¹ k.p.c., legitymuje się interesem prawnym, który upoważnia go do wystąpienia na gruncie art. 46 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności o wskazanie danych pozwanego z rejestru PESEL. Wniosek jest odpłatny i wynosi 31,00 zł. Odpowiedź powinna zostać udzielona bezzwłocznie. Nierzadko zdarza się również, szczególnie w sytuacji zaistnienia sporu pomiędzy przedsiębiorcami, iż powód jest w posiadaniu więcej niż jednego adresu pozwanego. Jednak takie postępowanie obarczone jest pewną dozą ryzyka. Może się bowiem zdarzyć, iż pomimo wskazania kolejnego znanego adresu pozwanego, dojdzie do sytuacji, w której ponownie znajdzie zastosowanie doręczenie per aviso i następnie art. 139¹ k.p.c.

Powtórzenie całego trybu jest bez wątpienia niepożądane, przy czym ciężko wyobrazić sobie okoliczności, w których powód będzie zainteresowany intencjonalną obstrukcją postępowania²⁹.

Sąd, w ramach swobodnej oceny dowodów, np. na podstawie wiedzy pozyskanej ex officio, może uznać wskazany adres za wiarygodny. W tej sytuacji korespondencję, po podwójnej awizacji, należy uznać za doręczoną³⁰.

Pojęcie dowodu.

Doktryna wskazuje, że może być to, np. potwierdzenie odbioru przesyłki kurierskiej, raport detektywistyczny³¹, płyta CD z nagraniem, że dłużnik pod wskazanym adresem przebywa³², pismo pozwanego ze wskazaniem tego adresu jako adresu zamieszkania³³. Wyjątkowo skutecznym może okazać się potwierdzenie odbioru przekazu pocztowego (najczęściej środków pieniężnych). Nie ulega wątpliwości, iż zarówno dowód
z zeznań świadków (sąsiadów)³⁴, jak i wskazanie, iż pozwany zamieszkuje pod podanym adresem wyłącznie na podstawie danych uzyskanych, np. z rejestru PESEL, bez ustalenia czy pozwany faktycznie tam przebywa – jest niewystarczające³⁵.

Niedotrzymanie terminu.

Zawieszenie może nastąpić po spełnieniu się warunków określonych w § 2 in fine komentowanego przepisu i jest swoistą sankcją za niedopełnienie obowiązku należytego prowadzenia procesu³⁶. Wyrazić należy przekonanie, iż może ona nastąpić wyłącznie w sytuacji niewystąpienia przez powoda z uprawdopodobnionym wnioskiem o ustanowienie kuratora dla strony nieznanej z miejsca pobytu³⁷. Zawieszenie postępowania nie stoi na przeszkodzie złożenia przez powoda wniosku o doręczenie korespondencji do komornika sądowego, a co za tym idzie, potwierdzenie dokonania doręczenia przesyłki przez organ egzekucyjny skutkować będzie podjęciem postępowania. Wydanie przez sąd postanowienia zawieszającego postępowanie w pierwszym dniu po upływie 2-miesięcznego terminu zdarza się w praktyce niezwykle sporadycznie. Zatem sumując termin z art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. (2 miesiące) z terminem z art. 182 § 1 pkt 1 k.p.c.
(3 miesiące) można sformułować konkluzję, iż powód na złożenie potwierdzenia odbioru korespondencji ma ~ 6 miesięcy³⁸.

Art. 3 u.k.s. Czynności nieegzekucyjne komornika

Doręczenie korespondencji na zlecenie sądu lub wniosek powoda.

Przywołany przepis, w brzmieniu obowiązującym do wejścia w życie ZmKPC2019, przewidywał doręczenie komornicze wyłącznie na zlecenie sądu. Treścią przytoczonej noweli z 2019 r. doznał rozszerzenia na gruncie podmiotowym i zgodnie z obecnym brzmieniem uprawnionym do złożenia takiego wniosku jest również powód (zobowiązany przez sąd). Zgodnie z
art. 9 ust. 2 u.k.s. komornik nie może odmówić przyjęcia rzeczonego wniosku.
Do właściwości komornika zastosowanie ma a contrario art. 10 ust. 1 u.k.s.³⁹

W art. 3a-3b u.k.s. określono szczególny tryb dokonywania doręczeń przez organ egzekucyjny. Dlatego też należy przychylić się do poglądu części doktryny, iż przepisów k.p.c. oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12.10.2010 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowym w postępowaniu cywilnym, nie stosuje się⁴⁰.

Osobiste doręczenie.

Co do zasady doręczenie wykonywane jest przez komornika osobiście. Może on jednak upoważnić do doręczenia: asesora komorniczego (art. 138 ust. 4 u.k.s.), aplikanta komorniczego (art. 98 ust. 2 u.k.s.) oraz pracownika kancelarii, który jest zatrudniony od co najmniej 6 miesięcy, o ile nie był skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 153 ust. 1a u.k.s.)⁴¹. Szczególnie to ostatnie rozwiązanie spotkało się z krytyką⁴² – w opinii autora niesłuszną. Z uwagi na charakter dokonywanych czynności nie byłoby racjonalne wprowadzenie wymogu, np. statusu aplikanta. Wybór należy w tym zakresie pozostawić komornikowi – skoro finalnie to on jako pracodawca – ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za swoich pracowników jak za działania własne⁴³.

Korespondencję doręcza się bezpośrednio do rąk adresata. Komentowany przepis wyłączył zatem możliwość zastosowania doręczenia zastępczego⁴⁴.

Środki zaskarżenia.

Na czynności komornika wskazane w art. 3 ust. 4 pkt 1 i 2 przysługuje skarga. Zażalenie na postanowienie sądu nie przysługuje, z wyjątkiem postanowień w przedmiocie kosztów komorniczych. Na czynności wskazane w art. 3 ust. 4 pkt 1a
(ustalenie aktualnego adresu zamieszkania) skarga nie przysługuje.

Doręczenie osobiste przez komornika

Termin.

Zgodnie z art. 3a ust. 1 u.k.s. doręczenia dokonuje się w terminie 14 dni od daty otrzymania zlecenia. Przy czym od razu należy zaznaczyć, iż jest to termin instrukcyjny
i doręczenie dokonane po jego upływie jest skuteczne. W praktyce dochowanie wskazanego terminu może być w wielu sytuacjach niemożliwe, np. nieuiszczenie opłaty, niedołączenie oryginału zobowiązania sądu⁴⁵. Jak słusznie przyjął A. Antkiewicz termin 14 dni należy liczyć od momentu, gdy wniosek jest wolny od braków formalnych i należycie opłacony⁴⁶.

Ustalenie adresu zamieszkania.

Zgodnie z brzmieniem art. 3a ust. 2 u.k.s. jeżeli adresata nie zastano przy próbie doręczenia, komornik może żądać niezbędnych informacji od podmiotów wymienionych wyłącznie w art. 761 § 1¹ pkt 13 k.p.c. Regulacja ta stanowi w istocie zaprzeczenie założeniom, które jak wynika z uzasadnienia nowelizacji, przyświecały ustawodawcy. Cytując Projektodawcę „doręczenia komornicze są z reguły szybkie, pewne
i stosunkowo tanie, a także dają szerszą informację co do faktycznego miejsca pobytu adresata, niż doręczenia pocztowe’’⁴⁷. Po czym w rzeczonym przepisie możliwości ustalenia adresu zamieszkania ograniczone są w praktyce do rozpytania sąsiadów⁴⁸. Istotnie, może się zdarzyć, iż informacje posiadane przez np. organy podatkowe, rentowe, banki czy spółdzielnie będą nieaktualne i komornik uzyska wiarygodne informacje od osób trzecich. Należy jednak pamiętać, iż w jednej klatce schodowej, np. bloku mieszkalnego, znajduje się od kilkunastu do kilkudziesięciu lokali mieszkalnych i pozyskanie takich informacji nierzadko jawi się jako karkołomne. Postulatem de lege ferenda jest umożliwienie organowi egzekucyjnemu ustalania danych dotyczących aktualnego miejsca zamieszkania pozwanego na podstawie art. 761 k.p.c. w całym jego brzmieniu.

Grzywna.

Jeżeli osoba wskazana w art. 761 § 1¹ pkt 13 k.p.c. odmawia udzielenia odpowiedzi komornikowi podlega ukaraniu grzywną do dwóch tysięcy złotych. W praktyce możemy mieć do czynienia z trzema sytuacjami:

1. Osoba rozpytana jest w stanie stwierdzić, iż według jego wiedzy, adresat w tym lokalu nie zamieszkuje

2. Osoba rozpytana nie posiada żadnej wiedzy na temat adresata

3. Osoba rozpytana odmawia udzielenia wyjaśnień

Znamiona z art. 762 k.p.c. wypełnia jedynie sytuacja trzecia. Przy czym trudno sobie wyobrazić sytuację, w której, np. sąsiad oświadcza do protokołu odmowę udzielenia odpowiedzi, na polecenie komornika legitymuje się dokumentem tożsamości celem wymierzenia grzywny, a następnie podpisuje się pod protokołem.

O ile samą ideę uprawnienia komornika do nakładania kar porządkowych należy uznać za słuszną, o tyle na gruncie praktyki – w związku z charakterem czynności nieegzekucyjnych, tj. niemożnością zastosowania środków przymusu – ma to znikome znaczenie.

Domownik uchylający się od odpowiedzi na podstawie art. 261 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. nie podlega ukaraniu grzywną na gruncie art. 3a ust. 2 u.k.s. w zw. z art. 762 k.p.c.⁴⁹

Protokół.

Treść poczynionych ustaleń zamieszcza się w protokole, do którego stosuje się
art. 809 k.p.c. Następcze zachowanie komornika jest zależne od istoty dokonanych ustaleń.

Odmowa przyjęcia przesyłki.

Zgodnie z dominującym poglądem doktryny w sytuacji odmowy odbioru przesyłki przez adresata należy uznać takie doręczenie za skuteczne⁵⁰.
W tym kontekście ów pogląd należy poddać w wątpliwość. Wydaje się, iż gdyby zamysłem Ustawodawcy było uznanie takiego doręczenia za skuteczne, to wprowadziłby stosowną regulację do przepisów dotyczących doręczeń komorniczych⁵¹. W zaistniałej sytuacji komornik winien poczynić stosowną wzmiankę w protokole z czynności i per analogiam zastosować dyspozycję art. 3a ust. 3 u.k.s.

Bezskuteczne doręczenie.

Stosownie do art. 3a ust. 3 u.k.s., jeżeli próba doręczenia okaże się bezskuteczna, a komornik ustali, iż adresat zamieszkuje pod wskazanym adresem (odmowa odbioru przesyłki, oświadczenie domownika, oświadczenie sąsiada), umieszcza zawiadomienie w oddawczej skrzynce adresata o podjętej próbie doręczenia wraz
z informacją o możliwości odbioru pisma w kancelarii komornika oraz pouczeniem, że należy je odebrać w terminie 14 dni od dnia umieszczenia zawiadomienia.

Zgodnie z art. 40 Ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe właściciele lub współwłaściciele nieruchomości zobowiązani są do posiadania oddawczej skrzynki pocztowej⁵². Dlatego też w sytuacji braku tejże skrzynki należy pozostawić zawiadomienie, np. w drzwiach adresata. Oczywiście w sposób należycie zapewniający ochronę danych osobowych, np. w kopercie i wyłącznie w sytuacji, gdy organ dokonujący doręczenia jest pewny, iż pozwany w lokalu mieszkalnym lub domu zamieszkuje⁵³.

W sytuacji zastania pod wskazanym adresem dorosłego domownika adresata, o możliwości odbioru korespondencji w terminie 14 dni poucza się dodatkowo tego domownika. Zapatrywanie doktryny na pojęcie „dorosły domownik” jest niejednolite. W tym kontekście należy zgodzić się z M. Świtkowski i uznać, iż skoro pouczenie domownika
(nawet małoletniego) nie wyłącza obowiązku pozostawienia awizo w skrzynce oddawczej, to nie rodzi to w żaden sposób negatywnych skutków procesowych po stronie adresata⁵⁴. Szczególnie, iż w wielu sytuacjach taka informacja zostanie przekazana domownikowi,
np. przez domofon. Odmienny pogląd przedstawiany w licznych komentarzach do
art. 138 k.p.c. nie ma w tym wypadku zastosowania, gdyż przy doręczeniu komorniczym nie dochodzi do faktycznego wydania przesyłki domownikowi.

W przypadku bezskutecznego upływu terminu do odbioru pisma, pismo uważa się za doręczone w ostatnim dniu tego terminu, a komornik zwraca pismo podmiotowi zlecającemu doręczenie informując go o dokonanych ustaleniach oraz o dacie doręczenia. Obowiązek informacyjny komornik realizuje poprzez nadesłanie kopii protokołu (art. 3 ust. 5 u.k.s.).

Charakter ustaleń komornika.

Zgodnie z zasadą praworządności wskazaną w
art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej organy władzy publicznej działają na podstawie
i w granicach prawa. Dlatego też patrząc przekrojowo na cel regulacji i zaangażowanie komornika jako funkcjonariusza publicznego w doręczenie korespondencji, należy przyjąć, iż ustalenia komornika poczynione w toku czynności i stwierdzone protokołem, powinny być dla sądu wiążące. Faktem jest jednak szeroki luz decyzyjny sądów w tym zakresie
i zobowiązywanie komorników do składania swoistych sprawozdań z czynności doręczenia. Patrząc na kierunek dokonywanych zmian jest to praktyka niepożądana.

Postulat de lege ferenda.

Komentowany przepis umożliwia dokonanie doręczenia wyłącznie w miejscu zamieszkania adresata⁵⁵. Ustawodawca nie zdecydował się na przełożenie treści art. 135 k.p.c. na grunt przepisów o doręczeniach komorniczych – co należy ocenić krytycznie⁵⁶. Brak takiej regulacji prowadzi w praktyce do kuriozalnych sytuacji,
np. adresatowi spotkanemu na klatce schodowej, zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu, nie można doręczyć korespondencji.

Warto również wskazać, iż w wielu przypadkach ustalenie miejsca pracy pozwanego (uczestnika) i dokonanie tam doręczenia byłoby szybsze, skuteczniejsze i bardziej efektywne, niż poszukiwanie aktualnego miejsca jego pobytu. W tym zakresie należy postulować
o bezzwłoczną nowelizację przepisu.

Niemożność ustalenia miejsca zamieszkania.

Artykuł 3a ust. 4 u.k.s. stanowi, że jeżeli próba doręczenia okaże się bezskuteczna, a zgodnie z ustaleniami komornika adresat nie zamieszkuje pod wskazanym adresem, komornik zwraca pismo podmiotowi zlecającemu doręczenie informując go o dokonanych ustaleniach. To samo dotyczy przypadku, gdy komornikowi, mimo podjęcia wymaganych czynności, nie udało się ustalić czy adresat zamieszkuje pod wskazanym adresem.

Na wstępie należy poczynić pewną uwagę. W opinii autora obligatoryjny zwrot korespondencji powodowi godzi w zasadę ekonomiki postępowania. Skoro bowiem zgodnie
z art. 3b u.k.s. (o którym szerzej poniżej) powód może złożyć wniosek o ustalenie aktualnego adresu wyłącznie do komornika, który uprzednio dokonał bezskutecznego doręczenia, to powyższa regulacja nie ma logicznego uzasadnienia⁵⁷. Wymaga to od komornika oraz powoda szeregu czynności (odesłanie korespondencji, ponowna wysyłka, ponowna rejestracja, nakład finansowy), które w konsekwencji prowadzą wyłącznie do spowolnienia postępowania. Rozwiązaniem powyższej sytuacji może być, np. załączenie do protokołu czynności pisma przewodniego z wezwaniem do uiszczenia opłaty stałej z art. 41 ust. 2 u.k.k. i pozostawienie dalszego postępowania w gestii powoda.

Ustalenie aktualnego adresu zamieszkania adresata.

W przypadku zwrotu przez komornika pisma, o którym mowa w art. 3a ust. 4, podmiot zlecający może wystąpić do tego komornika z wnioskiem o podjęcie czynności zmierzających do ustalenia aktualnego adresu zamieszkania adresata. W tym celu komornik może żądać niezbędnych informacji od podmiotów wymienionych w art. 761 § 1¹ pkt 3-6 k.p.c.

Po raz kolejny należy poczynić krytyczną uwagę co do rozwiązania wprowadzonego przez Projektodawcę. Krąg podmiotów, od który komornik może żądać niezbędnych informacji został ograniczony do organów podatkowych, organów rentowych, banków albo spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. Hipoteza komentowanego przepisu raz jeszcze wydaje się być zupełnie nietrafiona i w żadnym stopniu nie prowadzi do przyśpieszenia i zwiększenia skuteczności doręczeń komorniczych.

Na marginesie czynionych rozważań należy wskazać, iż w praktyce najczęściej spotykaną sytuacją jest zwrócenie się na podstawie art. 50 ust. 10 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 14 ust. 4 u.k.k. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o udostępnienie danych. Nieodpłatność wniosku należy ocenić pozytywnie.

Ma rację M. Uliasz stwierdzając, iż o poczynionych ustaleniach należy poinformować wnioskodawcę analogicznie do regulacji zawartej w art. 3a ust. 5 u.k.s. pomimo braku regulacji w tym zakresie⁵⁸. Dyskusyjne jest natomiast stanowisko M. Uliasz w zakresie możliwości wyboru przez powoda dalszej drogi postępowania⁵⁹. Na gruncie obowiązującego art. 139¹ § 2 k.p.c. explicite zobligowano powoda do zwrotu sądowi pisma wraz z adresem ustalonym przez komornika (o ile nie pokrywa się z adresem pierwotnym⁶⁰). Abstrahując od słuszności takiego stanowiska na gruncie obowiązujących przepisów, z całą pewnością należy opowiedzieć się za umożliwieniem powodowi złożenia ponownego wniosku o doręczenie korespondencji na ustalony adres do każdego komornika właściwego.

Opłata za osobiste doręczenie.

Opłata stała od zlecenia sądu albo wniosku powoda
o bezpośrednie i osobiste doręczenie korespondencji wynosi 60,00 zł (art. 41 ust. 1 u.k.k.). Opłatę pobiera się niezależnie od liczby adresatów tego pisma tam zamieszkałych i liczby podjętych prób doręczenia. Zgodnie z art. 15 ust. 2a u.k.k. komornik może zażądać zwrotu zryczałtowanych kosztów dojazdu oraz na podstawie art. 5 u.k.k. wydatków w postaci,
np. korespondencji. Należy poczynić uwagę, iż we wniosku powód zobligowany jest do wskazania wyłącznie jednego adresu, pod który ma zostać dokonane doręczenie. Opłatę od wniosku powód uiszcza wraz z jego złożeniem (art. 22 ust. 1 i 2 u.k.k.). W świetle powyższego komornik nie podejmuje czynności na skutek wniosku, od którego nie została uiszczona opłata (art. 22 ust. 3 u.k.k.). Wobec przyjęcia, iż opłata za doręczenie nie jest opłatą egzekucyjną, należy uznać, iż Skarb Państwa nie jest z niej zwolniony na gruncie art. 45 ust. 2 u.k.k. W tej sytuacji o opłatę z rzeczonego przepisu wzywa się prezesa sądu wydającego polecenie⁶¹.

Opłata stała od wniosku o podjęcie czynności zmierzających do ustalenia aktualnego adresu zamieszkania adresata, o których mowa w art. 3 ust. 4 pkt 1a u.k.k., wynosi 40 złotych.
Do trybu uiszczenia tej opłaty mutatis mutandis znajdują zastosowanie uwagi poczynione wyżej.

Jak wskazuje E. Stefańska koszty doręczenia komorniczego podlegają zwrotowi na gruncie art. 108 § 1 k.p.c.⁶² Co do zasady należy się z powyższym twierdzeniem zgodzić, przy czym wątpliwości pojawiają się w sytuacji, gdy przedmiotem doręczenia jest, np. odpis pozwu wraz z nakazem zapłaty, który w przypadku skutecznego doręczenia nie zostanie zaskarżony.
W takim wypadku dochodzi do sytuacji prawomocnego orzeczenia przez sąd
o kosztach procesu⁶³.

Podsumowanie

Choć podjętą przez Ustawodawcę próbę wprowadzenia regulacji mających na celu eliminację fikcji doręczenia przy pierwszym piśmie w sprawie należy ocenić pozytywnie, to realizacja tego zamierzenia nie zasługuje na aprobatę⁶⁴. W opinii autora przyczyniła się wyłącznie do wydłużenia postępowania oraz zwiększenia jego kosztów, a co gorsza,
w obecnym brzmieniu stanowi swego rodzaju zachętę do niepodejmowania korespondencji⁶⁵. Konsekwencją takiego rozwiązania jest przerzucenie odpowiedzialności w poszukiwaniu pozwanego na powoda oraz założenie (niekoniecznie słuszne), iż komornik sądowy w sposób znacznie skuteczniejszy ustali adres pozwanego i dokona doręczenia, jednocześnie ograniczając uprawnienie organu egzekucyjnego w tym zakresie⁶⁶. Wprowadzone regulacje wpasowują się w predylekcje Prawodawcy do ochrony praw pozwanego, kosztem sprawności postępowania cywilnego.

Rokrocznie dochodzi do zwiększenia ilości spraw rozpatrywanych przez sądy powszechne. Nie wychodząc poza ramy tematyczne niniejszego opracowania, należy zaznaczyć, iż wyłącznie sukcesywnie zwiększana informatyzacja wymiaru sprawiedliwości pozwoli na usprawnienie i przyśpieszenie prowadzonych postępowań cywilnych⁶⁷.
W zakresie doręczeń korespondencji wartym rozważenia byłoby, np. wprowadzenie centralnego rejestru do doręczeń. Wydaje się, iż największym ograniczeniem
w implementacji powyższego rozwiązania są nie tyle aspekty techniczno-organizacyjne, co mentalne.

O ile należy się zgodzić, że prawidłowe doręczenie pisma inicjującego postępowanie ma doniosłe konsekwencje⁶⁸, o tyle wprowadzone rozwiązania są działaniem ars gratia artis
i należy postulować o ich bezzwłoczną zmianę.